مقدمه
پوکی استخوان یک بیماری خاموش است، اما پیامد آن بسیار پرصدا و واضح: شکستگی استخوان‌ها. در واقع، مهم‌ترین علت نگرانی درباره پوکی استخوان همین است که استخوان‌های ضعیف‌شده در برابر کوچک‌ترین فشار یا ضربه از هم می‌شکنند.
اگر کسی پوکی استخوان داشته باشد، احتمال شکستگی در او چندین برابر بیشتر از فردی است که استخوان‌های سالم دارد.
⸻
چرا استخوان پوک می‌شود و چرا می‌شکند؟
استخوان سالم شبیه یک ساختمان بتنی است: ستون‌ها و تیرآهن‌ها (شبکه پروتئینی) به آن انعطاف می‌دهند و سیمان و بتن (مواد معدنی مثل کلسیم) سختی و استحکامش را تأمین می‌کنند.
در پوکی استخوان:
• شبکه داخلی نازک می‌شود،
• تراکم مواد معدنی کم می‌گردد،
• فضای خالی درون استخوان بیشتر می‌شود.
به همین دلیل، استخوان‌ها دیگر مثل قبل تحمل وزن و فشار را ندارند. نتیجه این است که ضربه‌ای که قبلاً کوچک به حساب می‌آمد، حالا می‌تواند به شکستگی تبدیل شود.
⸻
شدت پوکی استخوان و میزان خطر شکستگی
ارتباط پوکی استخوان با شکستگی کاملاً مرحله‌ای است:
1. استخوان سالم (تراکم طبیعی): احتمال شکستگی کم و فقط در ضربه‌های شدید.
2. کاهش تراکم خفیف (استئوپنی): خطر شکستگی کمی بیشتر می‌شود، ولی هنوز بالا نیست.
3. پوکی استخوان متوسط تا شدید: خطر شکستگی چند برابر می‌شود؛ حتی با زمین خوردن ساده یا حرکت ناگهانی.
بر اساس مطالعات، کاهش هر ۱ واحد انحراف معیار در تراکم استخوان، خطر شکستگی را حدود ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌دهد.
⸻
محل‌های شایع شکستگی در پوکی استخوان
پوکی استخوان همه استخوان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما سه ناحیه بیشترین آسیب را می‌بینند:
1. ستون فقرات
• مهره‌ها تحمل وزن بدن را از دست می‌دهند.
• با کوچک‌ترین فشار ممکن است فشرده یا ترک خورده شوند.
• پیامد: کوتاه شدن قد، قوز پشت، دردهای مزمن.
2. لگن
• شکستگی لگن یکی از جدی‌ترین عوارض پوکی استخوان است.
• معمولاً با زمین خوردن ساده اتفاق می‌افتد.
• خطرناک است چون باعث بستری طولانی، جراحی و گاهی ناتوانی دائمی می‌شود.
3. مچ دست و بازو
• اغلب اولین شکستگی در زنان یائسه.
• زنگ خطر برای تشخیص زود هنگام پوکی استخوان.
⸻
عوامل تشدیدکننده خطر شکستگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان
• سن بالا: استخوان‌ها شکننده‌تر و تعادل حرکتی کمتر می‌شود.
• ضعف عضلات: احتمال زمین خوردن افزایش می‌یابد.
• مشکلات بینایی یا تعادل: خطر سقوط بیشتر است.
• مصرف داروها: مثل آرام‌بخش‌ها و داروهای فشار خون که باعث سرگیجه یا افتادن می‌شوند.
• سابقه شکستگی قبلی: اگر فردی یک بار شکستگی ناشی از پوکی استخوان داشته باشد، احتمال شکستگی‌های بعدی بیشتر می‌شود.
⸻
چرخه شکستگی در پوکی استخوان
ارتباط پوکی استخوان و شکستگی تنها یک حادثه نیست، بلکه یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند:
1. پوکی استخوان → شکستگی
2. شکستگی → کاهش تحرک و فعالیت بدنی
3. کاهش تحرک → پوکی بیشتر استخوان
4. پوکی بیشتر → شکستگی‌های بعدی
به همین دلیل است که پزشکان همیشه بر پیشگیری از اولین شکستگی تأکید می‌کنند، چون بعد از آن خطر شکستگی‌های دیگر به‌طور چشمگیر افزایش پیدا می‌کند.
⸻
آمار و ارقام
• در زنان بالای ۵۰ سال، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد در طول عمرشان دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شوند.
• در مردان بالای ۵۰ سال، این رقم حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد است.
• شکستگی لگن در سالمندان می‌تواند احتمال مرگ در یک سال بعد از حادثه را تا ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش دهد.
• یک فرد با پوکی استخوان شدید ممکن است ۱۰ برابر بیشتر از فرد سالم دچار شکستگی شود.
⸻
نتیجه‌گیری
پوکی استخوان و شکستگی دو پدیده جدا از هم نیستند؛ بلکه یک رابطه مستقیم و علت و معلولی دارند. هرچه استخوان‌ها پوک‌تر شوند، خطر شکستگی بیشتر می‌شود.
این شکستگی‌ها نه تنها دردناک هستند، بلکه می‌توانند توانایی حرکت، استقلال فرد و حتی طول عمر او را تحت تأثیر قرار دهند. به همین دلیل، شناخت این رابطه و اقدام به پیشگیری از پوکی استخوان یک ضرورت جدی برای همه، به‌ویژه سالمندان است
